اندومتریوز چیست؟

اندومتریوز یک بیماری ژنیکولوژی مزمن است که به حضور و بافت شبیه اندومتر در خارج از رحم اطلاق می گردد و با درد لگنی و ناباروری همراه است این بافت نابجای اندومتری معمولاً در لگن قرار دارد ولی میتواند در هر جای دیگر بدن ظاهر شود شایعترین محل حضور این بافت نابجا شامل تخمدانها در سمت قدامی – خلفی کولدساک ، لیگان رحمی – خارجی و لیگامان ،پهن لوله های ،رحمی، کولون سیگموئید و آپاندیس میباشد . سه نوع اصلی اندومتریوز عبارتند از صفاقی ارتشاح عمیق و تخمدانی . از آنجا که این بیماری به استروژن وابسته است ضایعات نابجا نیز تحت سیکل هورمونهای جنسی قرار میگیرند و رشد میکنند و هماهنگ با سیکل قاعدگی دچار خونریزی می شوند این بیماری طیف گسترده ای از علایم و نشانه های بالینی را از خود نشان میدهد و در معرض پیشروی و عود است به علاوه این بیماری عوارض نامطلوبی بر کیفیت زندگی زنان مبتلا دارد و هزینه اقتصادی هم به دنبال دارد.

همه گیر شناسی اندومتریوز

از آنجا که تاکنون روش غیرتهاجمی و قابل اعتماد برای تشخیص اندومتریوز وجود ندارد میزان شیوع کلی واقعی اندومتریوز ناشناخته است در حال حاضر جراحی تنها راه قابل اعتماد برای تشخیص میباشد و این کار عموماً روی زنانی که علائم یا یافته های فیزیکی که قویاً مطرح کننده این بیماری باشند، انجام نمیشود؛ بر این ،اساس تخمینها بسته به اندیکاسیونهای جراحی تغییر میکنند. شیوع اندومتریوز بدون علامت در زنانی که خواهان عقیم سازی انتخابی هستند ۷-۱٪، در سایر زنانی که در سن تولید مثل هستند و درد لگنی دارند ٪۶۰ و در زنان و نوجوانانی که درد لگنی دارند و یا دچار ناباروری توجیه نشده هستند ۶۰-۵۰٪ است . روی هم ،رفته میزان شیوع اندومتریوز در میان زنانی که در سن تولید مثل هستند، تقریباً ۱۰٪ است .

میانگین سنی در زمان تشخیص اندومتریوز از ۲۵ تا ۳۵ سال متغیر است . اندومتریوز در دخترانی که هنوز قاعده نشده اند نادر است اما میتوان آن را در ۷۰-۵۰٪ نوجوانان و زنان جوان زیر ۲۰ سال که از درد مزمن لگن یا نزدیکی دردناک شکایت دارند شناسایی نمود. بیشتر موارد در زنان جوان زیر ۱۷ سال همراه با ناهنجاریهای مولرین و انسداد دهانه رحم یا مهبل میباشند .کمتر از ۵ درصد زنانی که نیازمند درمان جراحی برای اندومتریوز هستند یائسه شده اند و بیشتر آنها درمان با استروژن دریافت نموده اند. میزان شیوع اندومتریوز بدون علامت، ممکن است تا حدی در سیاه پوستان کمتر و در زنان آسیایی بیشتر از زنان سفیدپوست باشد. البته اساس بیولوژی این تفاوت ها هنوز مشخص نیست. به طور جانبی، شیوع اندومتریوز با شاخص توده بدنی  BMI نسبت عکس دارد .

پایین بودن سن فرد در اولین قاعدگی و کوتاه بودن سیکلهای قاعدگی با افزایش خطر وقوع اندومتریوز مرتبط بوده است. یک همبستگی با پایداری کم میان خطر بیماری و حجم یا طول دوره قاعدگی وجود دارد. حاملگی دارای یک اثر محافظتی است که به مرور زمان کاهش می یابد . خطر با تعداد سالهایی که از آخرین زایمان گذشته افزایش مییابد  این خطر با چندین زایمان وطول مدت شیردهی کم می شود مطالعات همه گیرشناسی گوناگون مطرح کردهاند که مصرف الکل و کافئین فراوان ممکن است خطر ایجاد آندومتریوز را افزایش و ورزش منظم و کشیدن سیگار این خطر را کاهش دهد. داده های حاصل از نخستیها مطرح کرده اند که قرار گرفتن در معرض بی فنیل چند کلرینه (PCB) یا دیوکسین، ممکن است با اندومتریوز در ارتباط باشد اما بررسیهای انجام گرفته در زنان، نتایج متناقضی را نشان داده است داده های دیگر مطرح میکنند که قرار گرفتن در معرض این مواد از درون رحم میتواند نقشی در ایجاد این بیماری داشته باشد؛ میزان بروز اندومتریوز در زنانی که در بدن مادر خود در معرض دی اتیل استیل بسترول بودهاند بیشتر است) به نظر میرسد زنان مبتلا به اندومتریوز در معرض خطر افزایش یافته سرطان تخمدان هستند . این ارتباط نسبتاً کم است و به طور اختصاصی به اندومتریوز و انواع سلول روشن سرطان تخمدان بستگی دارد. با وجود آنکه ارتباط وجود دارد اما میزان اثرگذاری آن کوچک است و مطالعات بیشتری برای اثبات وجود یا عدم وجود یک رابطه مستقیم و میزان ارتباط آنها لازم است.

تشخیص اندومتریوز

ارزیابی دقیق بالینی میتواند زنانی را که احتمالاً اندومتریوز دارند شناسایی کند اما به صورت معمول برای تشخیص قطعی استفاده نمیشود. درمان باید براساس تشخیص بالینی شروع شود.

گرچه غلظت 125- CA ممکن است یک شاهد سرمی مؤید بر بیماری فراهم نماید حساسیت این آزمایش آنقدر پایین است که نمیتواند آن را به یک ابزار مؤثر غربالگری تبدیل بنماید.

اولتراسونوگرافی خلال مهبلی و MRI   هر دو – دارای حساسیت و اختصاصی بودن بالا برای شناسایی اندومتریومهای تخمدان ،هستند اما نمیتوانند به شکل قابل اعتمادی لانه گزینیهای صفاقی بیماری را تصویرکنند.

در اکثریت زنان به صورت ایده آل تشخیص اندومتریوز را میتوان پس از بررسی شرح حال دقیق و هدفمند و انجام معاینه فیزیکی دقیق گذاشت و معاینه لاپاروسکوپی اغلب تنها برای تشخیص لازم نخواهد بود.

لاپاروسکوپی باید به عنوان انتخاب درمانی در نظر گرفته شود نه به عنوان ابزاری ضروری برای تشخیص اندومتریوز

درمان اندومتریوز

درمانهای طبی مسجل شده برای دردهای ناشی از اندومتریوز عبارتند از داروهای جلوگیری از بارداری حاوی استروژن – پروژستین ، پروژستینها آگونیستهای GnRH و دانازول به طور معمول داروهای ضدبارداری خوراکی اولین درمان هستند و آنتاگونیستهای GnRH درمان خط دوم برای بیمارانی است که درمان OC در آنها شکست خورده است یا با عوارض جانبی مرتبط با پروژستین مشکل دارند.

تصمیمات درمانی باید پس از در نظر گرفتن دقیق شدت ،علائم وسعت ،بیماری علاقه به آبستنی در آینده، سن، عوارض جانبی و ،هزینه برای هر فرد، جداگانه اتخاذ گردد. مطالعات در جهت یافتن درمانهای دارویی جدید در حال انجام هستند.